Zlikwidowano utrzymywany z państwowych pieniędzy stały zespół teatralny, przeznaczając całe środki na wykup przedstawień od niezależnych grup teatralnych oraz przedstawień wyjazdowych innych teatrów. Ponadto w mieście powstały dwa inne teatry prywatne, które znakomicie zapełniły lukę po stałym zespole teatralnym. Dofinansowane są one przez miasto w procedurze konkursowej- miasto rozdaje granty na przygotowanie konkretnych zgłoszonych do konkursu i wyłonionych w nim spektakli. W całych Niemczech działa około 60 prywatnych teatrów, finansowanych często przez procedury konkursowe. Także w Szwecji w odniesieniu do teatrów prywatnych stosuje się mechanizm grantów. Około 70 szwedzkich teatrów prywatnych dostaje środki z budżetu na określone realizacje, i w efekcie w większych ośrodkach miejskich panuje duża konkurencja na rynku oferty kulturalnej.
Centrum Kultury sp. z o.o.
Czasy kiedy tryumfy święciły siermiężne „Domy Kultury” lub jakieś tam „Ośrodki”, są już dawno démodé. Dziś w miejsce domów kultury, które utrzymują się jeszcze tylko na prowincji, powołano „Centra Kultury i Sztuki”, wykonujące zwykle te same zadania, ale jakże eufemistycznie, jakże marketingowo poprawnie nazwane. Niestety, za nową nazwą nie zawsze idzie nowa forma organizacyjna, choć czasem się to zdarza.
Ciekawym przykładem zastosowania pomysłu komercjalizacji instytucji kultury w mniejszej skali jest miejskie Przedsiębiorstwo Imprez Kulturalnych „Centrum Ostrów” sp. z o.o. w Ostrowie Wielkopolskim, utworzone w 1999 roku. Zostało ono wyposażone przez miasto we wniesiony aportem majątek, aby móc w oparciu o posiadany kapitał prowadzić racjonalne zarządzanie. Jest to przykład nowatorskiej formy organizacyjno-prawnej placówki działającej w sferze usług kulturalnych. Właścicielem spółki jest miasto, które zobligowano ją do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kultury, wynikających z art. 7 ust.1 pkt. 9 ustawy z dnia 8.03.1990 o samorządzie gminnym. Spółka inicjuje i organizuje dla miasta imprezy kulturalne: festiwale, widowiska, koncerty, spektakle i wystawy.
Jak informuje portal internetowy „Centrum Ostrów” sp. z o.o. (por. www.centrum-ostrow.pl), do roku 1994 dofinansowanie do odbywających się w Ostrowie imprez kulturalnych miało charakter typowo uznaniowy, i odbywało się aż do wyczerpania puli środków przyznanych na ten cel. Taki porządek organizacyjny prowadził jednak do wielu konfliktów artystów i frustracji organizatorów imprez, tworząc mocno niekorzystnego klimatu dla wyzwalania nowych inicjatyw. Ten sposób wydatkowania pieniędzy publicznych nie był satysfakcjonujący ani dla władz, ani dla środowiska kultury, o widzach nie wspominając. Miasto wprowadziło więc stały regulamin finansowania imprez i przedsięwzięć w dziedzinie kultury, który aktywizuje zainteresowanych do pozyskania dodatkowych źródeł finansowania przedsięwzięć kulturalnych. Samorząd miejski od momentu wprowadzenia regulaminów przestał być wykonawca usług z zakresu kultury, stając się jedynie mecenasem i sponsorem części kosztów planowanych imprez.
Na usługę kulturalną od 1995 r. podpisywana była umowa miasta z ośrodkiem kultury. Jednak dyrektor Ostrowskiego Centrum Kultury wystąpił z wnioskiem do Zarządu Miasta o zmianę formy organizacyjno-prawnej kierowanej przez niego jednostki, bowiem w jego ocenie stara forma zakładu budżetowego uniemożliwiała mu zarządzanie w sposób nowoczesny, odpowiadający standardami oczekiwaniom odbiorców. Dziś centrum organizuje 4 festiwale, a także przeglądy i spotkania teatralne (takie jak organizowany na zasadzie impresaryjnej ogólnopolski festiwal teatrów niezależnych), oraz organizuje koła amatorskie muzyki, tańca, plastyki itd.
Teatr impresaryjny
Inną wielką pokusą jest teatr impresaryjny, bez zespołu, dysponujący jednak tym samym budżetem co teatr z zespołem, i zamawiający spektakle u obcych zespołów i teatrów ze stałymi trupami. Daje to często lepsze efekty niż jakikolwiek wcześniej przedstawiony sposób reformy placówek teatralnych, ale wywołuje zwykle torsje u dyrektorów placówek zamienianych w teatry impresaryjne, dla których oznacza to utratę zespołu aktorskiego, i dla samego zespołu, który nagle traci stałe miejsce zatrudnienia i sam musi zabiegać o znalezienie teatrów chętnych do wystawiania swych sztuk.
Teatr impresaryjny zajmuje się tylko i wyłącznie sprowadzeniem grup teatralnych. Analizując wydatki na finansowanie teatrów miejskich łatwo można oszacować, iż roczne budżety przeznaczane na utrzymywanie stałego zespołu (ok. 3-4 mln PLN) pozwalają z reguły na sprowadzanie znanych spektakli z całego świata. W teatrze impresaryjnym pracuje zwykle tylko ekipa techniczna, i nie płaci się za zatrudnianie stałego zespołu artystów. Dzięki teatrowi impresaryjnemu wiele większych polskich miast otrzymywałoby przedstawienia na świetnym poziomie, proponując widzom np. występy gościnne znanych teatrów europejskich.
Krystyna Meissner, znany reżyser teatralny z doświadczeniem w organizowaniu festiwali teatralnych, jest zdania iż taka formuła „niekończącego się festiwalu teatralnego” cieszyłoby się to wielkim powodzeniem, a widownia byłaby codziennie pełna. Za przykład pokazuje ona oparty na podobnych zasadach teatr w Antwerpii, uważany dziś za jeden z najlepszych w Europie.
W Polsce teatry impresaryjne są domeną mniejszych miast, np. Tych, Włocławka, Słupska (w Słupsku teatr dramatyczny zlikwidowano), których nie stać na stałe zespoły, a chcą utrzymać ofertę kulturalna na wysokim poziomie. Analiza oferty teatru Impresaryjnego we Włocławku pokazuje iż są one w stanie zaproponować ofertę znacznie lepszą niż wiele teatrów w miastach o podobnej wielkości utrzymujących stałe zespoły teatralne. Także w Warszawie w dwóch teatrach (Teatr Na Woli oraz Teatr Komedia) rozwiązano stałe zespoły teatralne.
Inną formę zastosowano dla reaktywacji teatru w Grudziądzu. Jak podaje Gazeta Wyborcza, według pomysłu Krystyny Nowak, dyrektorki Centrum Kultury "Teatr", co roku rozpisywano konkurs wśród zespołów teatralnych z całego kraju, którego zwycięzca prowadził przez rok grudziądzką scenę. W ten sposób pracowały tam m.in.: Teatr Dialog Edwarda Żentary, Teatr Osobowy z Wrocławia i Cinema z Michałowic. Lecz niedawno po zmianach politycznych teatr został zamknięty na powrót, co ciekawe, decyzją tego samego urzędnika którego winiono za poprzednie zamknięcie.
Ogólnoeuropejska tendencja
Odwrót od „ślepego” finansowania teatrów jest ogólnoeuropejską tendencją. W Wielkiej Brytanii stosowane są na przykład kontrakty dotyczące działalności kulturalnej zawierane przez państwo z prywatnymi, niezależnymi instytucjami teatralnymi. Ważne też jest zastąpienie podległości teatru wobec świata polityki dużym poziomem niezależności. Jak podaje raport rządowy „Narodowy Program Kultury”, w wielu krajach UE (np. Austrii, Finlandii, Holandii, Niemczech, Włoszech, Szwecji) można zauważyć wyraźne tendencje polegające na uniezależnianiu się instytucji kulturalnych od państwa, i nadawaniu im większej autonomii. Państwo wciąż przekazuje środki finansowe, ale w większości teatry zyskują inny status prawny (np. fundacji, stowarzyszenia, spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
Podobne zmiany dotyczą także instytucji, za które odpowiedzialne są władze regionalne i lokalne. W Szwecji na szczeblu gmin i regionów instytucje kulturalne działają głównie jako fundacje lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w których właścicielem jest region lub/i kilka gminnych władz. Ponadto w ostatnich latach kilka szwedzkich teatrów i muzeów zostało przekształconych w spółki akcyjne.
W Niemczech na specjalne organizacje spadłą odpowiedzialność za prowadzenie programów i instytucji kulturalnych, przy czym państwo nie pozbyło się jednocześnie odpowiedzialności za stronę finansową, łożąc na kulturę jak dotychczas. Wprowadza się instytucje pośredniczące (głównie stowarzyszenia i fundacje) odpowiedzialne za np. dostarczanie publicznych środków do instytucji (szczególnie powszechne na szczeblu federalnym i landów).
Często dochodzi do łączenia funduszy, tzn. dany teatr finansowany jest zarówno przez szczebel regionalny jak i przez samorząd lokalny (np. Teatr Dramatyczny w Düsseldorfie jest finansowany w 50 % przez miasto i w 50 % przez land). Również tutaj instytucje kultury zyskują inny status prawny, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub fundacji (jednocześnie uwalniając się od ograniczeń np. prawa budżetowego). Umowy z dyrektorami zawierane są na okres 3 do5 lat, co gwarantuje pewną ciągłość pracy artystycznej. Istotnym jest fakt, iż ciągłość umowy jest ustalana na 3-5 lat, i po upływie tego okresu umowy mogą być przedłużone lub nie, zależnie od efektów osiąganych przez dyrektora i pojawienia się na rynku pracy lepszych managerów kultury.
Według Rolfa Bowina z Deutscher Bühnenverein, niedopuszczalna jest sytuacja w której dana instytucja jest kierowana przez dziesięciolecia lub przez dłuższy okres czasu przez jedną osobę na podstawie umowy na czas nieokreślony- oznaczałoby to zbyt duże ograniczenie swobody artystycznej.
Podsumowanie i propozycje reform
Niezależnie od wybranego sposobu reform (komercjalizacja, holding, czy też teatr impresaryjny) efektem reformy jest zmuszenie teatrów do zainteresowania się widzem i jego potrzebami. Ważne jest przede wszystkim nadanie autonomicznego i niezależnego od polityki charakteru instytucjom kultury, pozwalającego na „wolność artystyczną”. Reforma teatru to albo rodzaj komercjalizacji, albo wykorzystując formułę non-profit, jego przemiany w fundację lub stowarzyszenie. Pozwala to tej instytucji na zwrócenie się ku widzowi i na większe operowanie kryteriami ekonomicznymi w bieżącej działalności.
Kończy się epoka „wiszenia” na garnuszku samorządu, a zaczyna okres działania na własny rachunek, oczywiście przy silnym wsparciu finansowym samorządów, ale w systemie, w którym dyrektor teatru swoimi decyzjami bezpośrednio odpowiada za efekty ekonomiczne swojej placówki i (wraz z zespołem) jest od nich zależny, także finansowo. Teatr staje się niezależny i „wolny artystycznie”, a państwo i samorządy przybierają zaś rolę mecenasa, już bez ustawowego obowiązku finansowania czegoś, co np. niekoniecznie prezentuje wysoki poziom artystyczny.
Działalność na własny rozrachunek działa dość mobilizująco na teatry i nie należy się dziwić rozpowszechnieniu tej formy organizacyjnej w Europie. Pytanie tylko, czy ta forma ma szansę rozpowszechnić się w Polsce, a w szczególności w woj. lubuskim, gdzie teatr to po prostu państwowy monopol kulturalny. Jego wskaźniki produkcyjne są żenująco niskie, teatr w Rszeszowie za swojego poprzedniego szefa osiagał średnio 50 spektakli wystawianych miesięcznie, w Zielonej Gorze zaś nie trzeba sie wysilać, nadzór władz jest zerowy, ich wiedza jeszcze mniejsza. Niemal nie "orgywa się" regionu, podczas gdy teatr jest finansowany w funduszy podatników z całego województwa. Sceny teatralne w innych miastach regionu obumarły, poza może Nową Solą która dotuje własny zespół teatralny.
W Zielonej Górze powinno się odebrać Teatrowi Lubuskiemu budynek Hali Miejskiej przy ul. Niepodległości. Tak samo powinno się odebrać Filharmonii jej budynek. Budynki te byłyby zarządzane przez osobny zarząd, ktory udostępniał by je wszystkim chętnym w celu przełamania monopolu. Przecież tutejszy ośrodek kultury nawet nie ma własnej sali widowiskowej. Konieczne jest odebranie tych nieruchomości i ich lepsze i bardziej wieloprofilowe udostępnianie na potrzeby kultury- a więc nie tylko teatr czy orkiestra, ale także koncerty muzyczne etc.
Filharmonia Zielonogórska dysponuje gigantycznym kompleksem budynków, który przez niemalże cały tydzień stoi pusty, zapełniając się jedynie kilka razy w miesiącu z okazji koncertów symfonicznych. Podobnie jest z przedwojenną Halą Miejską, mającą kilka sal teatralnych, dziś niemal nie wykorzystywanych przez inne instytucje niż lokalny teatr. Teatr ów jest bardzo złym gospodarzem tej nieruchomości, oferując wysokie ceny wynajmu. Dla przykładu, lokalny klub capoeiry skupiający lokalną młodzież chcąc wynająć jedną z kilku sal teatralnych na pokaz, dowiedział się iż może wynająć, ale jedynie cały gmach na cały dzień za kwotę 1,5 tys. PLN.
Instytucje kultury powinny skupić się na dzialalności podstawowej a nie na zarządzaniu nieruchomościami. Odebranie im tych budynków umożliwi zliberalizowanie oferty kulturalnej, dopuszczenie na równych zasadach innych teattrów do naszego rynku. To jest po prostu obalenie monopolu, który może być szczególnie szkodliwy dla miast mniejszej wielkości, gdzie infrastruktury jest mniej.
Podobnie po wieży widokowej na górze ze starą skocznią narciarską w lesie koło dawnej Politechniki pozostał jedynie głęboki dół w ziemi, choć tam także widoki są atrakcyjne. Wieża widokowa na Górze Wilkanowskiej, skąd również roztacza się zapierający dech w piersiach widok, również jest zamknięta na cztery spusty, choć jest bardziej zadbana niż pozostałe. Wszystkie te budowle winny mieścić restauracje, knajpy, bary, i stawać się celem spacerów, wycieczek, „małej turystyki” weekendowej. 
